Σαπούνι
Από χημικής απόψεως , το σαπούνι είναι ένα άλας , όπως και όλα τα άλατα είναι προϊόν εξουδετέρωσης μιας βάσης από ένα οξύ .
Το σαπούνι λοιπόν είναι ένα ουδέτερο μίγμα (άλας) λιπαρών οξέων , κυρίως του παλμιτικού , του στεατικού και του ελαϊκού με νάτριο ή κάλιο (βάσεις).Το άλας αυτό παρασκευάζεται κατά την αντίδραση των γλυκεριδίων που είναι συστατικά των λιπών και των ελαίων με καυστικό νάτριο ( NaOH , υδροξείδιο του νατρίου) ή καυστικό κάλιο (ΚΟΗ ,υδροξείδιο του καλίου). Η αντίδραση αυτή ονομάζεται σαπωνοποίηση:Γλυκερίδια λιπαρών οξέων + NaOH άλας (σαπούνι) + γλυκερίνη.
Τα σαπούνια διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την σύσταση , ανάλογα με το είδος του ελαίου που χρησιμοποιήθηκε. Τα έλαια αποτελούνται από διαφορικά είδη λιπαρών οξέων τα οποία έχουν τις δικές τους ξεχωριστές ιδιότητες και απαιτούν διαφορετική ποσότητα βάσης για να σαπωνοποιηθούν.
Τα σαπούνια που περιέχουν καυστικό νάτριο NaOH είναι στερεά και σκληρά , ενώ το καυστικό κάλιο ΚΟΗ χρησιμοποιείτε για την παρασκευή υγρών σαπουνιών .
Η απορρυπαντική δράση των σαπουνιών είναι ένα αρκετά πολύπλοκο φαινόμενο που δεν οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στις αφριστικές τους ιδιότητες .
Όταν το σαπούνι διαλύεται στο νερό προκύπτουν κατιόντα νατρίου ή καλίου και ανιόντα των αντίστοιχων λιπαρών οξέων . Κάθε ανιόν αποτελείται από 2 τμήματα:
Το πρώτο διαλύεται στο νερό (υδρόφιλο) και το δεύτερο έχει την ιδιότητα να διαλύεται σε λιπαρές ουσίες(λιπόφιλο). Έτσι κατά τη διαβροχή ενός αντικειμένου από σαπωνοδιάλυμα , το λιπόφιλο τμήμα διαλύεται στους λιπαρούς ρύπους , ενώ το υδρόφιλο τμήμα στο νερό. Το αποτέλεσμα είναι οι ρυπαρές ουσίες να απομακρύνονται από το αντικείμενο ,σχηματίζοντας ένα γαλάκτωμα το οποίο απομακρύνεται με το ξέπλυμα.Υπάρχουν πολλές μέθοδοι παρασκευής σαπουνιού.
Για την παρασκευή σαπουνιού στο σπίτι 2 είναι οι κύριες μέθοδοι :
1. Η θερμή μέθοδος
Είναι η παραδοσιακή μέθοδος παρασκευής σαπουνιού , κυρίως από ελαιόλαδο στην Ελλάδα. Στη μέθοδο αυτή , το μίγμα ελαίων – σόδας σαπωνοποιείται με τη θερμότητα , δηλ . βράζει σε χαμηλή θερμοκρασία μέχρι την ολοκλήρωση της σαπωνοποίησης .
Παλιά στα χωριά έφτιαχναν μόνοι τους σπιτικό σαπούνι από ελαιόλαδο για να έχουν όλο το χρόνο. Συνήθως το έφτιαχναν το Σεπτέμβριο μήνα που ο καιρός ήταν ακόμα καλός και η θερμοκρασία ιδανική για να γίνει. Τότε επίσης μάζευαν και το λάδι από τον πυθμένα των βαρελιών που είχε και μούργα για να μην πάει χαμένο και το χρησιμοποιούσαν για το σαπούνι τους.
Υλικά :
8 κιλά λάδι.Συνήθως χρησιμοποιούμε τη μούργα του λαδιού, το κατακάθι ή τηγανολάδα.
3 κιλά καυστική σόδα (ποτάσα) .
10 κιλά νερό.
1 ποτήρι χοντρό αλάτι.
ένα καζάνι.
Κατά την παρασκευή του σαπουνιού μας, πρέπει να παίρνουμε τα ανάλογα μέτρα και προφυλάξεις, δηλαδή να φοράμε γάντια, να μην ερχόμαστε σε επαφή με τα υλικά και να μην εισπνέουμε τα αέρια που δημιουργούνται κατά την διάρκεια του βρασμού του.
Προσοχή γιατί η ποτάσα είναι καυστική.
Εκτέλεση:
Βάζουμε το νερό μέσα στο ανοξείδωτο καζάνι, για να μην τρυπήσει από την καυστική ποτάσα. Όταν το νερό είναι χλιαρό ρίχνουμε σιγά, σιγά το λάδι. Λίγο πριν βράσουν το νερό με το λάδι προσθέτουμε την ποτάσα, σιγά, σιγά.Μετά ρίχνουμε ένα ποτήρι χοντρό αλάτι.
Ανακατεύουμε με ξύλινη κουτάλα ως τον πάτο του καζανιού. Τα υλικά θα πρέπει να ανακατευτούν πολύ καλά. Η ποτάσα φουσκώνει και θέλει πολύ προσοχή στο ανακάτεμα.Όταν είναι έτοιμο το σαπούνι «ξεκολλάει». Θα καταλάβετε στην πράξη τί σημαίνει αυτό. Το σαπούνι ανεβαίνει στην επιφάνεια και με μεγάλη τρυπητή κουτάλα παίρνουμε το σαπούνι και το βάζουμε στα καλούπια μας, που μπορεί να είναι και παλιά συρτάρια ή τελάρα.Πρώτα στρώνουμε χαρτί στα καλούπια μας και μετά βάζουμε το σαπούνι. Όταν είναι χλιαρό ακόμα μπορούμε να το χαράξουμε για να το κόψουμε πιο εύκολα στο μέγεθος που θέλουμε όταν κρυώσει. Το αφήνουμε 2-3 μέρες σε σκιερό και δροσερό μέρος να στεγνώσει και μετά το κόβουμε στο μέγεθος που θέλουμε. Το σαπούνι μας είναι έτοιμο αλλά όσο περισσότερο το αφήσουμε να ξεραθεί τόσο καλύτερο θα γίνει.Αν θέλουμε να κάνουμε και άλλη δόση σαπούνι, χρησιμοποιούμε το ίδιο νερό με λιγότερη ποτάσα.Όταν το λάδι είναι καθαρό, θέλει περισσότερη ποτάσα, όταν είναι μούργα, θέλει λιγότερο. Όταν είναι τηγανόλαδο , βάζουμε λιγότερο αλάτι.
2. Η ψυχρή μέθοδος
Στην ουσία δεν έχει καμία σχέση με ψυχρότητα , απλά το μίγμα ελαίων – σόδας δεν σαπωνοποιείται με την θερμότητα , αλλά με την υπομονή .
Το μίγμα δεν βράζει , η διαδικασία της σαπωνοποίησης συνεχίζεται εφόσον βάλουμε το μίγμα στα καλούπια και απαιτείται ένα χρονικό διάστημα (4 – 6) εβδομάδων για την ολοκλήρωση της σαπωνοποίησης και την ωρίμανση των σαπουνιών . Είναι μία δημοφιλής αγγλοσαξονική μέθοδος , εύκολη για σπιτικό σαπούνι .
Το σαπούνι λοιπόν είναι ένα ουδέτερο μίγμα (άλας) λιπαρών οξέων , κυρίως του παλμιτικού , του στεατικού και του ελαϊκού με νάτριο ή κάλιο (βάσεις).Το άλας αυτό παρασκευάζεται κατά την αντίδραση των γλυκεριδίων που είναι συστατικά των λιπών και των ελαίων με καυστικό νάτριο ( NaOH , υδροξείδιο του νατρίου) ή καυστικό κάλιο (ΚΟΗ ,υδροξείδιο του καλίου). Η αντίδραση αυτή ονομάζεται σαπωνοποίηση:Γλυκερίδια λιπαρών οξέων + NaOH άλας (σαπούνι) + γλυκερίνη.
Τα σαπούνια διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την σύσταση , ανάλογα με το είδος του ελαίου που χρησιμοποιήθηκε. Τα έλαια αποτελούνται από διαφορικά είδη λιπαρών οξέων τα οποία έχουν τις δικές τους ξεχωριστές ιδιότητες και απαιτούν διαφορετική ποσότητα βάσης για να σαπωνοποιηθούν.
Τα σαπούνια που περιέχουν καυστικό νάτριο NaOH είναι στερεά και σκληρά , ενώ το καυστικό κάλιο ΚΟΗ χρησιμοποιείτε για την παρασκευή υγρών σαπουνιών .
Η απορρυπαντική δράση των σαπουνιών είναι ένα αρκετά πολύπλοκο φαινόμενο που δεν οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στις αφριστικές τους ιδιότητες .
Όταν το σαπούνι διαλύεται στο νερό προκύπτουν κατιόντα νατρίου ή καλίου και ανιόντα των αντίστοιχων λιπαρών οξέων . Κάθε ανιόν αποτελείται από 2 τμήματα:
Το πρώτο διαλύεται στο νερό (υδρόφιλο) και το δεύτερο έχει την ιδιότητα να διαλύεται σε λιπαρές ουσίες(λιπόφιλο). Έτσι κατά τη διαβροχή ενός αντικειμένου από σαπωνοδιάλυμα , το λιπόφιλο τμήμα διαλύεται στους λιπαρούς ρύπους , ενώ το υδρόφιλο τμήμα στο νερό. Το αποτέλεσμα είναι οι ρυπαρές ουσίες να απομακρύνονται από το αντικείμενο ,σχηματίζοντας ένα γαλάκτωμα το οποίο απομακρύνεται με το ξέπλυμα.Υπάρχουν πολλές μέθοδοι παρασκευής σαπουνιού.
Για την παρασκευή σαπουνιού στο σπίτι 2 είναι οι κύριες μέθοδοι :
1. Η θερμή μέθοδος
Είναι η παραδοσιακή μέθοδος παρασκευής σαπουνιού , κυρίως από ελαιόλαδο στην Ελλάδα. Στη μέθοδο αυτή , το μίγμα ελαίων – σόδας σαπωνοποιείται με τη θερμότητα , δηλ . βράζει σε χαμηλή θερμοκρασία μέχρι την ολοκλήρωση της σαπωνοποίησης .
Παλιά στα χωριά έφτιαχναν μόνοι τους σπιτικό σαπούνι από ελαιόλαδο για να έχουν όλο το χρόνο. Συνήθως το έφτιαχναν το Σεπτέμβριο μήνα που ο καιρός ήταν ακόμα καλός και η θερμοκρασία ιδανική για να γίνει. Τότε επίσης μάζευαν και το λάδι από τον πυθμένα των βαρελιών που είχε και μούργα για να μην πάει χαμένο και το χρησιμοποιούσαν για το σαπούνι τους.
Υλικά :
8 κιλά λάδι.Συνήθως χρησιμοποιούμε τη μούργα του λαδιού, το κατακάθι ή τηγανολάδα.
3 κιλά καυστική σόδα (ποτάσα) .
10 κιλά νερό.
1 ποτήρι χοντρό αλάτι.
ένα καζάνι.
Κατά την παρασκευή του σαπουνιού μας, πρέπει να παίρνουμε τα ανάλογα μέτρα και προφυλάξεις, δηλαδή να φοράμε γάντια, να μην ερχόμαστε σε επαφή με τα υλικά και να μην εισπνέουμε τα αέρια που δημιουργούνται κατά την διάρκεια του βρασμού του.
Προσοχή γιατί η ποτάσα είναι καυστική.
Εκτέλεση:
Βάζουμε το νερό μέσα στο ανοξείδωτο καζάνι, για να μην τρυπήσει από την καυστική ποτάσα. Όταν το νερό είναι χλιαρό ρίχνουμε σιγά, σιγά το λάδι. Λίγο πριν βράσουν το νερό με το λάδι προσθέτουμε την ποτάσα, σιγά, σιγά.Μετά ρίχνουμε ένα ποτήρι χοντρό αλάτι.
Ανακατεύουμε με ξύλινη κουτάλα ως τον πάτο του καζανιού. Τα υλικά θα πρέπει να ανακατευτούν πολύ καλά. Η ποτάσα φουσκώνει και θέλει πολύ προσοχή στο ανακάτεμα.Όταν είναι έτοιμο το σαπούνι «ξεκολλάει». Θα καταλάβετε στην πράξη τί σημαίνει αυτό. Το σαπούνι ανεβαίνει στην επιφάνεια και με μεγάλη τρυπητή κουτάλα παίρνουμε το σαπούνι και το βάζουμε στα καλούπια μας, που μπορεί να είναι και παλιά συρτάρια ή τελάρα.Πρώτα στρώνουμε χαρτί στα καλούπια μας και μετά βάζουμε το σαπούνι. Όταν είναι χλιαρό ακόμα μπορούμε να το χαράξουμε για να το κόψουμε πιο εύκολα στο μέγεθος που θέλουμε όταν κρυώσει. Το αφήνουμε 2-3 μέρες σε σκιερό και δροσερό μέρος να στεγνώσει και μετά το κόβουμε στο μέγεθος που θέλουμε. Το σαπούνι μας είναι έτοιμο αλλά όσο περισσότερο το αφήσουμε να ξεραθεί τόσο καλύτερο θα γίνει.Αν θέλουμε να κάνουμε και άλλη δόση σαπούνι, χρησιμοποιούμε το ίδιο νερό με λιγότερη ποτάσα.Όταν το λάδι είναι καθαρό, θέλει περισσότερη ποτάσα, όταν είναι μούργα, θέλει λιγότερο. Όταν είναι τηγανόλαδο , βάζουμε λιγότερο αλάτι.
2. Η ψυχρή μέθοδος
Στην ουσία δεν έχει καμία σχέση με ψυχρότητα , απλά το μίγμα ελαίων – σόδας δεν σαπωνοποιείται με την θερμότητα , αλλά με την υπομονή .
Το μίγμα δεν βράζει , η διαδικασία της σαπωνοποίησης συνεχίζεται εφόσον βάλουμε το μίγμα στα καλούπια και απαιτείται ένα χρονικό διάστημα (4 – 6) εβδομάδων για την ολοκλήρωση της σαπωνοποίησης και την ωρίμανση των σαπουνιών . Είναι μία δημοφιλής αγγλοσαξονική μέθοδος , εύκολη για σπιτικό σαπούνι .